تعریف حسابداری چیست ؟
حسابداری سیستم اطلاعاتی است که مشتمل بر " فرآیند جمع آوری، تشخیص، طبقه بندی، اندازه گیری، ثبت و پردازش رویدادها و وقایع مالی یک بنگاه اقتصادی، و نیز تهیه اطلاعات و گزارشگرات مربوطه، جهت ارائه به استفاده کنندگان و ذینفعان (سرمایه گذارها، اعتبار دهندگان، مدیران، دولت و...) به منظور تصمیمی گیری بهتر و صحیح در حوزه مسائل اقتصادی " می باشد.
حسابداری به عنوان یک نظام پردازش اطلاعات، داده های خام مالی را دریافت کرده و آنها را به نظم در می آورد؛ محصول نهایی آن نیز گزارشات و صورت های مالی خواهند بود که مبنای تصمیم گیری اشخاص ذینفع قرار می گیرد. این کار ممکن است از طریق یک دفتردار و حسابدار در شرکت های کوچک یا به وسیله واحدهای مالی بزرگی با تعداد کارمندان بسیار زیاد در یک شرکت بزرگتر و چند ملیتی انجام گیرد.
به عبارت دیگر، حسابداری سیستمی است که فعالیت های یک بنگاه اقتصادی را اندازه گیری کرده و سپس این اطلاعات را در قالب گزارشات مختلف پردازش می کند، و در نهایت نتایج فعالیت و عملکرد آن نگاه اقتصادی را به تصمیم گیرندگان ارائه می دهد. در واقع حسابداری یک زبان تخصصی است به همین دلیل، به حسابداری " زبان تجارت " نیز گفته می شود.
مروری بر تاریخچه حسابداری :
عمر حسابداری در حدود 500 سال است و با نام لوکاپا چولی در سال ۱۴۹۴ میلادی آغاز شده است. حسابداری در جهت پاسخ به نیازهای انسان بوجود آمده است، بنابراین مانند هر دانش دیگری در گذر زمان و در طول عمر خود ، توام با گسترش فعالیت های اقتصادی و افزایش پیچیدگی های آن، روش های حسابداری نیز توسعه یافته و تغییرات زیادی داشته کرده است. از مهمترین تغییرات حسابداری در نیم قرن گذشته " تغییر ماهیت نظری " آن است. رویکرد حسابداری در حدود چهارصد سال، عمدتا رویکردی تکنیکی و فنی داشته اما در اوایل سده بیستم، اولین مباحث نظری در حوزه حسابداری مطرح و وجه علمی بودن آن بر سر زبان ها افتاد. شاید لوکاپا چولی حتی گمان نمی کرد که روزی حسابداری تا این حد پیشرفت کند!
اگر جزئی تر بخواهیم حسابداری و تاریخچه آن را بررسی کنیم باید به سال ها پیش از لوکاپا چولی برگردیم. خوارزمی، دانشمند معروف ایرانی، برای اولین بار درباره مفهوم صفر، شیوه نگارش نشانه ای اعداد و شمارش ده دهی در رساله جبر و مقابله توضیحاتی را داد و جالب است بدانید " سیستم ده دهی " کنونی در واقع ترجمه این رساله است که بوسیله لئونارد فیبوناچی در ایتالیا انجام گرفت و از آن طریق در دنیا فراگیر شد. می توان گفت که پیشرفت حسابداری در اواخر قرون وسطی مدیون سوداگران است به همین دلیل سیستم های حسابداری به تدریج پیشرفت کرد و جایگزین سیستم های قدیمی تر شد. البته نقش رشد اقتصادی را نمی توان نادیده گرفت. لوکاپاچولی در قرن ۱۵ میلادی رساله ای نوشت و فصلی از این رساله را به حسابداری اختصاص داد و برای نخستین بار سیستم حسابداری دو طرفه را توصیف و دفاتر اصلی حسابداری را تشریح کرد.
شایان ذکر است که محمدبن محمد ابوالوفای بوزجانی در قرن دهم میلادی یعنی پنج قرن قبل از لوکاپاچولی رساله ای به نام ضروریات علم حسابداری برای کاتبان و کاسبان نوشت که راهنمای خوبی در حساب عملی بود. اما متاسفانه پژوهشی درباره این کتاب صورت نگرفت. در طول دو قرن بعدی تنها یک پیشرفت عمده در حسابداری دوبل اتفاق افتاد و آن تفکیک اموال شخص حاکم از حساب های دولتی و تفکیک اموال شخصی تاجر از حساب های تجارتخانه توسط سیمون استوین ریاضی دان هلندی بود (فرض تفکیک شخصیت) در نتیجه حساب سرمایه در سیستم حسابداری دوبل ایجاد شد. با توجه به پیشرفت های انجام شده از نظر اقتصادی و اجتماعی عناصر اصلی سیستم حسابداری دوبل همچنان بدون تغییر باقی مانده است. دلیل بقای این سیستم در این فاصله طولانی، سادگی اصول، انعطاف پذیری و قابلیت آن در ثبت، انتقال و گزارش اطلاعات متنوع در قالب صورت های قابل اعتماد و مفهوم است. البته پیشرفت هایی از نظر روش ها و شیوه های حسابداری صورت گرفته است و شاخه هایی در حسابداری پدید آمده است اما تمام آنها مبتنی بر سیستم دوبل یا دو طرفه است.
انواع حسابداری :
1- حسابداری مالی
2- حسابداری دولتی
3- حسابداری صنعتی
4- حسابداری مدیریت
5- حسابرسی
1- حسابداری مالی
این نوع از حسابداری را می توان " حسابداری گزارش " نیز نام گذاری نمود زیرا هدف اصلی در این نوع از حسابداری، تهیه صورت های مالی اساسی می باشد که مورد نیاز استفاده کنندگان است. شاید بتوان گفت که دلیل اصلی پیدایش این نوع حسابداری، اصل تفکیک شخصیت می باشد. این اصل امکان مشارکت صاحبان سرمایه ای را که به تجارت نمی پرداختند ممکن ساخت و باعث رشد و توسعه بنگاه های اقتصادی گردید. این نوع از مشارکت باعث پیدایش سهام و بازار بورس شد. البته دلیل اصلی ایجاد بازار بورس را می توان، افزایش تعداد شرکت های سهامی دانست.
یکی دیگر از موضوعات اصلی که در این دوران تاثیر اساسی بر رشته حسابداری گذاشت، برقراری مالیات بر درآمد بود. این نوع از مالیات که در اغلب کشورهای صنعتی اروپا وسیله ای برای تامین عدالت اقتصادی است از اوایل قرن نوزدهم ایجاد و به تدریج جزئی از نظام مالیاتی کشورها شد. تعیین مالیات بر درآمد مستلزم شناخت دقیق سود خالص بود و لازمه این شناخت نگهداری حساب ها و دفاتر منظم و تهیه صورت های مالی که میزان سود را به درستی نشان دهد. به این ترتیب دولت ها به صورت یکی از اصلی ترین استفاده کنندگان از صورت های مالی موسسات درآمدند.
2- حسابداری دولتی
اندیشه کنترل عمومی بر هزینه های دولت از اواخر قرن نوزدهم میلادی به بعد پدید آمد و دولت های برخی از کشورهای اروپایی مکلف شدند که درآمدها و هزینه های سالانه خود را پیش بینی و به تصویب مجلس نمایندگان برسانند و بدین ترتیب، تنظیم و تدوین بودجه دولت متداول گردید پیدایش و رواج سیستم بودجه، سیستم حسابداری متناسبی را طلب می کرد که این جریان به پیدایش حسابداری دولتی به صورت رشته ای متمایز انجامید.
3- حسابداری صنعتی
این حسابداری که بتدریج و پس از انقلاب صنعتی روی داد در جهت نیاز به دانستن بهای تمام شده محصولات تولیدی بود. در این نوع از حسابداری هدف اصلی سیستم دانستن بهای تمام شده یک واحد از نظر تمامی عوامل هزینه می باشد. همزمان و همراه با تکامل ابزارها و شیوه های تولید، در سده های بعد، روش ها و شیوه های هزینه یابی پیشرفته ای ابداع و بکار گرفته شد که هزینه عملیات را بدرستی شناسایی نماید. حسابداری صنعتی امروزه ثمره این فرآیند شتاب آمیز تکاملی است که اصولا همان هدف اندازه گیری و گزارش بهای تمام شده محصولات، خدمات و فعالیت ها را دنبال می کند.
۴- حسابداری مدیریت
در اواخر قرن نوزدهم مدیریت علمی به عنوان رشته ای خاص توسط فردریک تیلور مطرح گردید. مدیریت علمی به طور بسیار خلاصه، روش برخورد منظم و منطقی با مسائل سازمان ها به منظور یافتن مناسب ترین راه برای انجام هر کار است و بر کسب اطلاع دقیق و کامل از آنچه می گذرد و نتایجی که بر اثر هرگونه تغییر حاصل می شود تاکید دارد. این نوع از مدیریت نیاز زیادی به اطلاعاتی از قبیل بهای تمام شده محصولات و خدمات، مقدار تولید، هزینه اجزاء مختلف تولید، قیمت فروش محصولات و خدمات و ظرفیت منابع مختلف نظیر ظرفیت تولیدی ماشین آلات و تجزیه و تحلیل این اطلاعات داشت. این جریان، نیاز به اطلاعات و بخصوص اطلاعات مالی را فزونی بخشید. افزایش استفاده مدیران از اطلاعات مالی موجب شد که روشهای هزینه یابی تولیدات، خدمات و فعالیت ها بهبود و توسعه یابد و اطلاعات مفصل تری از جنبه های مختلف مالی فعالیت ها فراهم آید. بدین ترتیب، حسابداری مدیریت به عنوان رشته ای خاص در اوایل قرن حاضر شکل گرفت.
5- حسابرسی
نظریه ها و رویه های حسابداری و حسابرسی با توجه به ساختار اقتصادی و اجتماعی حاکم بر جامعه و هدف های تعیین شده برای حرفه حسابداری بنا شده است. هدف های حسابداری و حسابرسی نیز بر انگیخته از اوضاع حاکم بر محیط حسابداری و حسابرسی است و محیط حسابداری و حسابرسی به عنوان یک سیستم فرعی از سیستم کل اقتصاد به گونه ای است که همواره با واحدهای اقتصادی، اعتبار دهندگان و حرفه حسابداری در تعامل است. لذا تعیین هدف های حسابداری و حسابرسی و گزارش های مالی تضاد منافع این سه گروه را در بر خواهد داشت و با توجه به اینکه مدیریت واحدهای اقتصادی از عمده ترین تصمیم گیرندگان اقتصادی هستند پس خود نیز جز اصلی ترین استفاده کنندگان گزارش های مالی محسوب می شوند.
یکی از فرضیات حسابداری تفکیک شخصیت است که همواره بایستی بین صاحبان واحدهای اقتصادی و شخصیت مستقل واحدهای اقتصادی تمایز قائل شد. زیرا صاحبان واحد اقتصادی شکلی از بستانکاران هستند که در واحد اقتصادی دارای منافعند و در این راه مالکان باید بدانند که مدیر نیستند و مدیران هم باید بدانند که مالک واحد اقتصادی نیستند. رشد سریع و بی امان نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان حسابرسان را پذیرش مسئولیت بیشتری در مقابل جامعه دعوت می کند و اعتبار اطلاعات به درجه درستی و صحت آنها وابستگی شدید خواهد داشت.
به طور کلی می توان گفت که هدف اساسی در ایجاد و رسالت واحدهای حسابرسی داخلی کمک به مدیریت واحد اقتصادی در اداره کردن امور شرکت به بهترین وجه است. لذا رسیدگی حسابرسان داخلی اغلب حسابرسی عملیاتی است، زیرا هدف آنان تعیین تاثیر رویه ها و روش های موجود بر کارائی عملیات واحد اقتصادی است. نتیجه پایانی کار آنان نیز تهیه گزارش مبتنی بر پیشنهادهای بهبود نحوه انجام عملیات به مدیریت است که خود موید اهداف فوق است.
همچنین دامنه کار حسابرسان داخلی محدود به فعالیت ها و رویدادهای مالی واحد اقتصادی نمی شود بلکه بررسی و ارزیابی تاثیر سیستم کنترل های داخلی حسابداری و اداری را نیز شامل می گردد. به همین دلیل است که حسابرسان داخلی می توانند به عنوان بازوی توانمند مدیریت در اداره و کنترل کیفیت و کارائی واحدهای اقتصادی از جنبه های مادی (سود آوری) و معنوی (نیروی انسانی) محسوب شوند.
وظیفه اصلی حسابدار چیست ؟
به طور خلاصه وظیفه یک حسابدار شامل سه مرحله ثبت، تهیه گزارش و ارائه آنها است. یک حسابدار معمولا اطلاعات مالی را ثبت و گزارشات مالی را تهیه و به مدیریت شرکت یا مراجع قانونی تسلیم می کند. حسابدارن داده های خام را در دفاتر و نرم افزارهای حسابداری ثبت و به آنها نظم می بخشند. محصول نهایی کار یک حسابدار گزارشات و صورت های مالی است که مبنای تصمیم گیری ذینفعان (مدیران، مجامع عمومی سازمان، سرمایه گذاران، دولت و…) می باشد.
یک حسابدار متخصص، در آینده می تواند مدیر مالی یک سازمان یا شرکت گردد یعنی می تواند به مدیریت یک شرکت ایده بدهد که منابع موجودش را در چه راه هایی سرمایه گذاری نماید تا استفاده بهینه کند و یا اگر شرکت به منابع مالی جدید نیاز داشت یک مدیر مالی بر اساس دانش دانشگاهی خود می تواند بگوید که از چه طریقی باید تامین مالی انجام شود و مجموع این فعالیت ها خارج از توانایی یک حسابدار تجربی است.
